25, 12. 2020 : Artsakh -ارتساخ اسم ۱۰ امین استان ارمنستانی

آرتْساخ (به ارمنی: Արցախ) نام دهمین استان ارمنستان بزرگ بود.[۱][۲] تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان نامداری همچون پلینیوس (کتاب تاریخ طبیعی)، بطلمیوس (کتاب جغرافیا)، پلوتارک (کتاب بیوگرافی تطبیقی) و دیون کاسیوس (کتاب دانسته‌های نویسندگان یونان باستان و لاتین دربارهٔ سکوتیا و قفقاز) همگی در آثار خود تأکید داشته‌اند که رود کورا مرز میان ارمنستان و آلبانیای قفقاز (آران یعنی سرزمینی که امروزه جمهوری آذربایجان نامیده می‌شود) بوده‌است و آرتساخ (قره‌باغ) در سمتی از این رود قرار دارد که جزئی از ارمنستان بوده‌است.[۳][۴][۵] در ارمنستان سده‌های میانه آرتساخ را «سیونیک کوچک» و تْساودِک نیز می‌نامیدند.[۶] منطقه‌ای که در طی یک سدۀ اخیر به نام منطقۀ خودمختار قره‌باغ کوهستانی، یا امروز جمهوری قره‌باغ کوهستانی یا جمهوری آرتساخ معروف است در واقع شامل بخش‌هایی از استان‌های آرتساخ، سیونیک و اوتیک است و بخش بزرگی از آن در استان آرتساخ واقع می‌باشد.

تساخ در سنگ‌نبشته‌های اورارتو (دوران پادشاهی آیرارات، اوشاکان کنونی) به صورت‌های آرداخونی یا اوردخینی و اوردخه قید شده‌است که نام آرتساخ از آن مأخوذ است و سرزمینی به این نام در هزارۀ اول پیش از میلاد جزو پادشاهی آیرارات و سپس یرواندیان (دودمان اروندی) قرار داشت.[۷][۸][۹]استرابون در (کتاب جغرافیای) خود قسمت سمت راست رود کورا (محل کنونی قره‌باغ) را با نام ارخیستینا (Orkhistene) به عنوان یک استان هایک بزرگ (ارمنستان بزرگ)-(ارمنستان = هایاستان) دانسته که به خاطر سوارکارانش شهرت داشته‌است.[۱۰]

این منطقه از سدۀ ۱۳ میلادی با نام خاچن شهرت داشت و از سدۀ ۱۸ میلادی نیز نام ارمنستان کوچک و به همراه استان اوتیک نام سرزمین دور ارمنی برای آرتساخ به کار می‌رفته‌است.[۱۱][۱۲] نام (قره‌باغ) برای نخستین‌بار در سدۀ ۱۴ میلادی براساس نام‌گذاری پارسی برای این منطقه به کار رفت.[۱۳] در واقع دشت‌های این منطقه با نام باغ سفید و بخش کوهستانی آن با نام باغ سیاه نامیده می‌شد که بعدها در نزد ترک‌زبانان به قره‌با
نام‌گذاری

نام آرتساخ در سنگ‌نبشته‌های اورارتو (دوران پادشاهی آیرارات، اوشاکان کنونی) به صورت‌های آرداخونی یا اوردخینی و اوردخه قید شده‌است که نام آرتساخ از آن مأخوذ است و سرزمینی به این نام در هزارۀ اول پیش از میلاد جزو پادشاهی آیرارات و سپس یرواندیان (دودمان اروندی) قرار داشت.[۷][۸][۹]استرابون در (کتاب جغرافیای) خود قسمت سمت راست رود کورا (محل کنونی قره‌باغ) را با نام ارخیستینا (Orkhistene) به عنوان یک استان هایک بزرگ (ارمنستان بزرگ)-(ارمنستان = هایاستان) دانسته که به خاطر سوارکارانش شهرت داشته‌است.[۱۰]

این منطقه از سدۀ ۱۳ میلادی با نام خاچن شهرت داشت و از سدۀ ۱۸ میلادی نیز نام ارمنستان کوچک و به همراه استان اوتیک نام سرزمین دور ارمنی برای آرتساخ به کار می‌رفته‌است.[۱۱][۱۲] نام (قره‌باغ) برای نخستین‌بار در سدۀ ۱۴ میلادی براساس نام‌گذاری پارسی برای این منطقه به کار رفت.[۱۳] در واقع دشت‌های این منطقه با نام باغ سفید و بخش کوهستانی آن با نام باغ سیاه نامیده می‌شد که بعدها در نزد ترک‌زبانان به قره‌باغ باغ سیاه تغییر یافت.

دربارهٔ معنی این نام نظرات متعددی وجود:

نام قره‌باغ را ارمنیان نخستین‌بار توسط تُوْما یا توماس مِتسوپتسی به‌کار رفت.
مفهوم این نام را نخستین‌بار هوانیسیک زارتسی[۱۴] در سدۀ ۱۶–۱۷ میلادی به صورت «باغ سیاه» بیان کرد.
قره‌باغ ترجمۀ لغوی آرتساخ است که آر (سوخته) + تساخ (جنگل، درخت) یعنی جنگل سوخته یا سیاه می‌باشد.[۱۵]
آرتساخ به معنی «سرزمین جنگی خدای آر»
تاریخ باستانی آرتساخ

صومعۀ آماراس مدفن گریگوریس مقدس، (نوۀ گریگور روشنگر) که در سال ۳۳۸ میلادی در راه تبلیغ مسیحیت به شهادت رسید، در این صومعه واقع است.
قره‌باغ کوهستانی پس ااز سقوط دولت باستانی اورارتو همانگونه که اشاره کردیم اورارتوهای اشدالتصاقی زبان به احتمال زیاد پدر ملت امروزی چچن‌ها می بلشد

Vartanian