17.07.2021: Fatalishah e patto di Turkomanchayi

ՎԱ՜ԱՅ ՌՈՒՍԻ ՀԱԼԻՆ
(بدا به حال روس)
Ռուս-պարսկական երկրորդ պատերազմի ավարտն ազդարարող Թուրքմենչայի պայմանագիրը, որը կանխորոշելու էր նաև հայ ժողովրդի պատմության ընտացքը, ստորագրվել է 1828 թվականի փետրվարի 21-ին, եռակողմ ձևաչափով՝ Մեծ Բրիտանիայի ներգրավվածությամբ:
Իրանի համար ստորացուցիչ պայմաններով ձևակերպված այդ փաստաթղթի ստորագրումից օրեր առաջ, մայրաքաղաք Թեհրանում նախապատրաստվում էր համընդհանուր ընդունելության անվան տակ յուրահատուկ ներկայացում, որին մասնակցելու էին երկրի հեռավոր վայրերից մայրաքաղաք ժամանող աշիրաթապետերն ու մեծատոհմիկ ազնվականները։ Ընդունելության նպատակը հաշտության պայմանագրի ստորագրման համար հող նախապատրաստելն ու ամոթալի պարտության խարանը Պարսկաստանի միապետ Ֆաթհալիշահի ճակատից մաքրելն էր։
Ընդունելությունից առաջ շահը դերերի բաժանում էր կատարել ու պալատականներին կարգադրել՝ արքայական շուրթերից արտաբերվող յուրաքանչյուր խոսքի դիմաց արձագանքել միայն սցենարով նախատեսված տողերով։
Եվ այսպես, պայմանավորված ժամին Ֆաթհալիշաը ներկայանում է ընդունելությանն ու գահին բազմելով՝ խրոխտ ձայնով ասում է՝
-Ի՞նչ կպատահի, եթե այդ անիծյալ ու անհավատ ռուս ազգին արմատախիլ անելու համար հարավային ու հյուսիսային նահանգների մեր ուժերին միավորվելու հրահանգ տանք։
Ներկաները գլուխները մինչև գետին խոնարհվելով, արձագանքում են՝
-Վաա՜յ ռուսի հալին, վաայ՝ ռուսի հալին։
Շահը կրկին ասում է․
-Ի՞նչ կպատահի, եթե անհավատ ու հերետիկոս ազգին հարվածելու նպատակով Խորասանի ու Ատրպատականի զորքերի միավորման մասին արքայական հրաման արձակենք։
Բոլորը միաբերան բացականչում են՝
-Վաա՜յ ռուսի հալին, վաայ՝ ռուսի հալին։
Ֆաթհալիշահը մեկ անգամ էլ ասում է՝
-Ի՞նչ կպատահի, եթե անհավատներին հողին հավասարեցնելու համար օգտագործենք Խամսայի ու Մարաղայի հրետանավորներին։
Արձագանքը չի ուշանում, և բոլորն ասում են․
-Վաա՜յ ռուսի հալին, վաայ՝ ռուսի հալին։
Պալատականների քծնանքից ոգեշնչված Շահը, մի թզաչափ պատյանից դուրս է հանում իր ադամանդակուռ թուրն ու բարձր ձայնով արտասանում հետևյալ բանաստեղծությունը՝
کشم شمشیر مینایی که شیر از بیشه بگریزد
زنم بر فرق پسکوویچ که دود از پطر برخیزد
Ջնարակած թուրս քաշեմ, որ առյուծը քոլից գնա,
Պասկևիչի գլխին զարնեմ, որ Պետրոսի ծուխը մխա։

Այդ պահին Շահի աջ ու ձախ կողմերն զբաղեցրած երկու շողոքորթ պալատականները փարվում են Ֆաթհալիշահի ոտքերին ու աղերսագին ասում՝

-Թագավորն ապրած կենա,
-Պետք չէ քաշել,
-Պետք չէ քաշել,
-Ողջ աշխարհը կվերանա։
Եվ արքան թուրը պատյանի մեջ ետ մղելով, ասում է․ «Արդ, եթե դա է ձեր խորհրդածությունը, ուրեմն կկարգադրենք անհավատ ազգի հետ հաշտությամբ գործն ավարտին հասցնել»։

Այսպիսով, ստորագրվում է Երևանի ու Նախիջևանի խանությունները ռուսական կայսրության կազմի մեջ ներառող Թուրքմենչայի պայմանագիրը։

Vartanian