06. 08. 2021: ,انقلاب مشروطه در روزنامه‌های فرانسه

انقلاب مشروطه در روزنامه‌های فرانسه
یوسف رضا
روزنامه‌نگار
۱۴ مرداد ۱۴۰۰ - ۵ اوت ۲۰۲۱
تجمع مردم در مجلس
منبع تصویر،CGIE.ORG
در بحبوحه انقلاب مشروطه، یعنی از مرداد ۱۲۸۵ تا به توپ بستن مجلس در تیر ماه ۱۲۸۷، ایران در صدر اخبار روزنامه‌های فرانسه جای داشت. فرانسوی‌ها در تحولات‌ آن روزهای ایران، پایان عصر سلطنت‌های مطلقه و آغاز دوران دموکراسی‌خواهی در کشورهای دیکتاتور زده را می‌دیدند.

«تلگرام‌هایی که از آشو‌ب‌های اخیر در ایران خبر می‌دهند، از این حکایت دارند که این کشور که به‌نظر می‌رسید سالیان سال است به خوابِ عمیقی فرو رفته، اکنون بیدار شده و به تکاپو افتاده است». با این جملات است که «لوتام» (Le Temps) -از پرخواننده‌ترین‌ روزنامه‌های آن سال‌های فرانسه- گزارش خود را از انقلاب مشروطه آغاز می‌کند؛ گزارشی که در پنجم مرداد ۱۲۸۵، یعنی یک هفته پیش از آنکه مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را صادر کند، در صفحه اول و با این عنوان منتشر شد: «بیداری ایران».

«بیداری و تکاپویی که گرچه مغشوش و سراسیمه» است اما «از حضور بازیگرانی نو در صحنه [سیاسی کشور] نوید می‌دهد که دولت شاه و دیپلمات‌های اروپایی دیگر نمی‌توانند نادیده‌اش بگیرند.» منظور روحانیون شیعه است که «تا همین چند وقت پیش، به شدت مرتجع بودند […] و با مشت و لگد به جان جوانان ترقی‌خواهی می‌افتادند که به سبک اروپاییان لباس می‌پوشیدند و فُکل و کراوات می‌زدند. امروز شرایط به کلی تغییر کرده است. مُلاهای محافظه‌کار حالا اصلاح‌طلب شده‌اند.»

به باور نویسنده، دلیل این تحول را باید در تأثیر و نفوذ فرهنگ غرب، و در نقش علوم و فناوری‌های جدید جستجو کرد، به‌خصوص که در همان سال ژاپن موفق شده بود روسیه، همسایه پرنفوذ و قدرتمند ایران، را «با اتکاء به دانش غربی» شکست دهد. روحانیون «دریافته‌اند که ژاپن پیروزی خود را مدیون غرب است […] طلاب اکنون فیزیک و شیمی و تاریخ و زبان‌های خارجی می‌خوانند؛ علومی که تا چندی پیش حرام و بی‌فایده می‌دانستند.» وی سپس به کتابی درباره تاریخ ژاپن اشاره می‌کند که به تازگی ترجمه و در ایران منتشر شده و «با استقبال شگرفی» روبرو شده است.

آگهی

در ادامه، نویسنده تصویری موجز از موجی اعتراضی‌ که در شش ماه اخیر ایران را درنوردیده، به‌دست می‌دهد و می‌نویسد که «حاکمان و لخرج» و «مدیران ناکارآمد» و گسترش «فقر و فساد» موجب شده است تا کاسبان و بازاریان، و در نهایت، علما همراه ترقی‌خواهان شوند. «تحصن ملاها که معنی آن اعتصاب روحانیون است، کشور را مختل کرده است؛ آخر بدون ملاها چطور می‌توان ازدواج کرد یا طلاق گرفت؟ چطور می‌توان مراسم دینی برگزار کرد، وصیتنامه نوشت یا عدالت را برقرار کرد؟»

روزنامه های فارسی برونمرزی و جنبش مشروطیت
خبرنگار روزنامه لوتام بر نقش روحانیت در «اصطلاح ساختاری قضایی کشور » تأکید می‌کند و می‌نویسد که بدون حمایت آنها تأسیس عدالتخانه به یکی از خواست‌های انقلابیون تبدیل نمی‌شد و مظفرالدین شاه را که «پادشاهی مهربان اما مردد و ضعیف است»، در وضعیت پچیده‌ای قرار نمی‌داد: «درباریان و نخست‌وزیر خواهان سرکوب مخالفان هستند اما انسانیت پادشاه اجازه چنین کاری به او نمی‌دهد. برکناری عین‌الدوله و هموار کردن راه اصلاحات نیز فرای توان او است». نویسنده در آخر مطلب خود نتیجه می‌گیرد که تصمیم شاه هرچه باشد یک چیز قطعی است: «ایران دیگر آن کشور مطیع و سربه راهی نیست که پادشاهانش به آن عادت داشتند.»

«قانون اساسی در ایران»
نوزدهم مرداد ۱۲۸۵، روزنامه «فیگارو» در صفحه اول خود مطلبی به قلم «فیتس‌موریس» منتشر می‌کند و به آخرین رخدادهای ایران می‌پردازد: «صمدخان ممتازالسلطنه، سفیر ایران در فرانسه، دیروز پیامی از نخست‌وزیر دریافت کرده است؛ شاه به ایران قانون اساسی اعطا کرده است.»

نویسنده، با اشاره به خبر امضای فرمان مشروطیت، از اعلامیه رسمی دولت نقل قول می‌کند: «پادشاه که دلنگران وضعیت معیشتی و رفاهی مردم خود است از آنها دعوت کرده که در اصطلاح امور مملکت مشارکت کنند. او به این منظور دستور تشکیل مجلس نمایندگان را صادر کرده است. این مجلس متشکل از اعضای خانواده سلطنتی، اشراف و روحانیون، تجار و صاحبان صنایع و دیگر اقشار مردمی خواهد بود. نمایندگان از آزادی بیان کامل برخوردارند و می‌توانند نظرات خود را درباره نیازهای کشور مطرح کنند.»


توضیح صدا،
شیرازه (۲): انقلاب مشروطه

تصمیم مظفرالدین شاه «موجبات شادی و شعف مردم شده است و مراسم جشن و پایکوبی در سراسر کشور برگزار کرده‌اند. دیشب، تهران و دیگر شهرهای بزرگ کشور را چراغانی کردند.» نویسنده سپس می‌افزاید که شاه تصمیم «عاقلانه‌ای» گرفته است چرا که ایران در ماه‌های اخیر شاهد «رشد جریان اعتراضی عظیمی بود که می‌توانست پیامدهای خطرناکی» به همراه داشته باشد. انتخاب نخست‌وزیر جدید نیز، به باور نویسنده، نشان از «درایت پادشاه» است: «تردیدی نیست که مشیرالدوله، وزیر پیشین امور خارجه که از نهم مرداد ماه نخست‌وزیر ایران شده است، نقش بسیار مؤثری در به سرانجام رسیدن مسالمت‌آمیز این انقلاب داشته است».

در پایان، فیتس‌موریس به تحولات سیاسی در روسیه اشاره می‌کند و نوید می‌دهد که عصر سلطنت مطلقه رو به زوال است: «موجی به راه افتاده است که آخرین پادشاهان خودکامه را با خود خواهد برد. بعد از تزار، شاه ایران نیز حق قانون اساسی را برای مردمش به رسمیت شناخته است. اکنون دیگر تنها سلطان ترکیه [عثمانی] باقی مانده است».

«سربازان می‌چاپند؛ ترس و وحشت حکومت می‌کند»
اما پیش‌بینی فیتس‌موریس و دیگران غلط از آب درآمد. هم در روسیه، هم در ایران، صاحبان قدرت هرچند کمی کوتاه آمدند، حاضر نشدند قدرت را تمام و کمال در اختیار مردم قرار دهند. تزار روسیه، اندکی پیش از محمدعلی شاه، ترقی‌خواهان را در کشور خود قلع و قمع کرد.

پنجم تیر ماه ۱۲۸۷، یعنی دو سال بعد از آغاز جریان مشروطه‌خواهی، روزنامه «لومَتَن» (Le Matin) در صفحه هشتم خود که به خبرهای فوری اختصاص داشت، مطلبی را با عنوان «سربازان می‌چاپند؛ ترس و وحشت حکومت می‌کند» منتشر کرد و مفصل از به توپ بستن مجلس و سرکوب مشروطه‌خواهان نوشت.

در این گزارش به نقل از ادوارد گری، وزیر وقت امور خارجه بریتانیا، آمده است که بریتانیا و روسیه نقشی در «وقایع اخیر ایران» ایفا نکرده‌اند. ادوارد گری، در سخنانی که یک روز پیش در مجلس عوام ایراد کرده، تأکید کرده است که سفرای دو کشور در تهران در دیدار با محمدعلی شاه از وی خواسته‌اند که به تعهدات خود وفادار بماند: «آنها به اعلیحضرت پیشنهاد کرده‌اند که در بیانیه‌ای اعلام نمایند که ایشان تمایلی به تخطی از قانون اساسی کشور ندارند.»


توضیح صدا،
شیرازه (۳): یاس از مشروطه و پیشنهاد انقلاب مداوم

باوجود این، همان‌طور که خبرنگار لومتن می‌نویسد، به فرمان محمدعلی شاه که در پی مرگ پدرش مظفرالدین شاه به قدرت رسیده، قوای قزاق مجلس را محاصره و به توپ بستند: «ده‌ها تن کشته شدند، سردبیر روزنامه صوراسرافیل را به دار آویختند و خانه ظهیرالدوله را نیز به توپ بستند.» تهران سه روز است که صحنه خشونت‌ و درگیری‌های خیابانی است. «مرتجعین در شهر حکمرانی می‌کنند. دفاتر روزنامه‌های هوادار انجمن [مشروطه‌خواهان] را چپاول کرده‌‌اند. ممتاز الدوله، رئيس مجلس، به سفارت فرانسه پناهنده شده‌ است. معاون او را بازداشت کرده‌اند. یکی از نمایندگان به‌نام ابراهیم خان را هم سربازان به ضرب گلوله کشته‌اند.» نویسنده یادآور می‌شود که درگیری‌ها در دیگر شهرهای کشور به‌ویژه در تبریز خشن و خونین بوده است: «به گزارش رویترز، دستکم صد تن کشته شده‌اند و اکنون طرفین درگیر برای صلح پای میز مذاکره نشسته‌اند.»

همان روز، روزنامه لوتام گزارشِ مفصلی از «ناآرامی‌های ایران» منتشر می‌کند. نویسنده در پایان مطلب خود می‌گوید: «به نظر می‌رسد که شاه به زور سرنیزه موفق شده‌ است وضعیت را تحت کنترل بگیرد. اکنون باید دید که آیا وی قادر خواهد بود آزادی‌هایی را که مردمش در این سال‌های اخیر به دست آورده‌اند، از آنها بگیرد یا اینکه این دوره جدید استبداد کوتاه و گذرا خواهد بود.»

موضوعات مرتبط
https://www.bbc.com/persian/iran-features-58041381

Vartanian -