30.marz.2022: Husk - Armeni in Ukraina in Lingua Farsi

ارمنی های اوکراین
در: فروردین ۱۰, ۱۴۰۱در: ارمنستان-, مقالاتبدون دیدگاه چاپ ایمیل
توضیح عکس مقاله: کلیسای ارمنی شهر خارکوف بنا در سال ۲۰۰۴ میلادی ساخته شده است.

ارمنی های اوکراین

نویسنده: ژیلبرت آقاجانیان

ارمنی ها اولین بار در زمان دولت “روس کی‌یف” (۱) به اوکراین مهاجرت کردند. در آغاز قرن یازدهم، شاهزادگان کیف از ارمنیان درخواست کردند تا در جنگ علیه “بولسواو یکم”، پادشاه لهستان،به آنان کمک کنند. به زودی، پس از کمک به بیرون راندن مهاجمان از کیف، ارمنیان در سراسر قلمرو ایالت پراکنده شدند. در همان قرن، پس از حمله سلجوقیان و سیاست نادرست بیزانس، دولت ارمنستان سقوط می کند، ارمنی های زیادی به اوکراین – کریمه، گالیسیا و همچنین به لهستان مهاجرت کردند و مستعمرات مرفهی را در آنجا تشکیل دادند. بر اساس “دانشنامه افرون و بروک‌هاوس ” (۲) حدود ۲۰۰۰۰ ارمنی از سرزمین خود بیرون رانده شدند و به کریمه و سرزمین های روسیه مهاجرت کردند. در قرن یازدهم، تجار، پزشکان و صنعتگران ارمنی تحت فرمان شاهزادگان روسی خدمت می کردند. در کتاب “پچرسک پاتریک” (مجموعه داستانی در مورد تأسیس صومعه کیف-پچرسک و زندگی راهبان مقدس آن) از یک پزشک ارمنی یاد می کند که “ولادیمیر مونوماخ” شاهزاده روس کی‌یف را معالجه کرد.

ارمنی ها عمدتاً در شبه جزیره کریمه در مناطق فئودوسیا، سوداک و استاریی کریم سکونت داشتند به خصوص تعداد آنها در طی قرون ۱۲-۱۵ در نتیجه حمله مغول به ارمنستان افزایش یافت. در قرن سیزدهم، شاهزاده “گالیسیا-وولینیا” (پادشاهی یا شاهزاده‌نشین گالیسیا-وولینیا) به نام “دانیل گالیسیا”، از ارمنیان دعوت کرد تا تجارت را احیا کنند. “پروفسور فیلیپ کورتین” خاطرنشان می کند که مستعمرات ارمنیان در کریمه به قدری بزرگ بود که اهالی جنوا گاهی آنان را “ارمنستان کیلیکیا” می نامیدند.(ارمنی های فئودوسیا با شهر جنوا تجارت زمینی و دریایی داشتند.) مناطق فئودوسیا و سوداک نقش مهمی در توسعه اقتصاد و فرهنگ کریمه داشتند. جوامع کوچک ارمنی در بخش مرکزی اوکراین، از جمله کیف، و مناطق غربی پودولیا و گالیسیا تأسیس شدند.

در سال ۱۲۶۷،”شهر لویو” به مرکز اسقف نشین ارامنه تبدیل شد و کلیسای جامع ارمنی در این شهر که در سال ۱۳۶۷ تقدیس شد، به کلیسای اسقفی تبدیل می شود. “پیوتر ابرهارت” (جغرافی دان لهستانی ، استاد آکادمی علوم لهستان و نویسنده مطالعات در زمینه جمعیت شناسی و جغرافیای جمعیت) در کتابش به نام گروه های قومی و تغییرات جمعیتی در قرن بیستم اروپای شرقی می نویسد: اولین ارمنی در اوایل قرن یازدهم در کریمه در قلمرو اوکراین معاصر ساکن شد. اولین جامعه ارمنی در کیف در آغاز قرن دوازدهم تأسیس شد. مرکز مذهبی و ملی اولیه ارامنه در شهر لویو بود، جایی که اولین ارامنه در قرن سیزدهم در آنجا ساکن شدند. برای چندین قرن، ارمنیان در شهر لویو علاوه بر ضمانت خودمختاری، سیستم‌های آموزشی و حکومتی خود را داشتند.ارمنی ها در شهرهای دیگر اوکراین (لوتسک، کامیانتس-پودیلسکیی، بوچاچ و برودی) ساکن شدند.


کلیسای ارمنی در شهر بیلهورود-دنیستروفسکیی،اوکراین سده ۱۴ میلادی

سیمئون (سیمون) لهاتسی (۳)،در کتابش به نام “یادداشت های سفر”، ۱۶۰۸-۱۶۱۹ می نویسد:

“ارمنی‌های لویو” زبان ارمنی را نمی‌دانند، اما به زبان لهستانی و کیپچاک، یعنی به زبان تاتاری صحبت می‌کنند. گفته شده که ارامنه محلی از آنی نقل مکان کردند. به گفته مورخان، آنها به دو دسته تقسیم شدند: یکی به فئودوسیا و آکرمان آمدند و تا کنون [نوادگان] آنها در ساماتیا (استانبول) زندگی و به زبان ارمنی صحبت می کردند. گروه دیگر به آنکارا و از آنجا به لهستان نقل مکان کردند. در سال ۱۷۷۸، گروه بزرگی از ارمنیان کریمه قلمرو امپراتوری عثمانی را ترک کردند و در روسیه، در شهر “روستوف-نا-دونو” ساکن شدند. با این حال، بیست سال پس از الحاق کریمه به روسیه، به دعوت دولت روسیه، بسیاری از شهرک نشینان به آنجا بازگشتند و گروه های جدیدی نیز از ترکیه به کریمه نقل مکان کردند.

یکی از مراکز مهم سکونت ارامنه “کامیانتس-پودیلسکیی” بود (در قرن شانزدهم ۳۰۰ خانواده ارمنی در آنجا زندگی می کردند) که در آن ارامنه قاضی خاص خود را داشتند. سکونتگاه های ارامنه در کی‌یف، لوتسک، هالیچ، سنیاتین و در ایوانو-فرانکیفسک بود. در اوایل قرن شانزدهم،مدارس ارمنی در لویو، کامنتس و دیگر شهرها وجود داشت که زبان ارمنی را نیز تدریس می کردند.

پروفسور (۴) آمریکایی “پل رابرت مگوچی” خاطرنشان می کند که اولین چاپخانه ارمنی در اوکراین در سال ۱۶۱۶ در لویو تأسیس شد، جایی که کتابخانه های غنی ارمنی و معماری ارمنی در آن زمان وجود داشت.

چاپخانه‌های ارمنی نیز در گالیسیا و پودولیا کار می‌کردند و در سال ۱۶۱۸ “هوهانس کارماتنیاتسی” «کتاب دعا» را منتشر کرد – تنها کتاب چاپ شده در جهان به زبان ارمنی-کیپچاک، که نسخه مکتوب زبان گفتاری بود.

لازم به ذکر است که هوهانس کارماتنیاتسی در سال ۱۶۱۶ اولین چاپخانه تمام ارمنی را در اوکراین و چهارمین چاپخانه را در جهان تأسیس کرد که تا سال ۱۶۱۹ فعالیت داشت.


کلیسای ارمنی در شهر هر سنیاتین،اوکراین سده ۱۸ میلادی

از سال ۱۸۶۲، ۳۲۴ پیرو کلیسای حواری ارمنی در کی یف وجود داشت. جامعه ارمنی اوکراین در آغاز قرن بیستم کتابخانه های خاص خود را داشتند و نام بعضی از خیابان ها و کوچه ها به ارمنی بود. در کی یف،بیشتر ارامنه در منطقه پودیل زندگی می کنند.


کلیسای ارمنی در شهر هورودنکا،اوکراین سده ۱۸ میلادی

در نیمه اول قرن بیستم در گالیسیا ۵٫۵ هزار کاتولیک ارمنی وجود داشت که معمولاً لهستانی زبان بودند. آنها ۹ کلیسای محلی، ۱۶ کلیسای کوچک، یک صومعه خواهران به نام صومعه بندیکتین در لویو داشتند. اسقف نشین ارمنی کاتولیک لویو مستقیماً تابع پاپ بود و تا پایان جنگ جهانی دوم که توسط مقامات شوروی ویران شد وجود داشت. در سال ۱۹۴۴، ارامنه کریمه به همراه یونانی ها، بلغارها و تاتارهای کریمه از شبه جزیره اخراج شدند، اما در دهه ۱۹۶۰ به آنها اجازه بازگشت داده شد. پس از سال ۱۹۹۱، کلیسای کاتولیک ارمنی در اوکراین احیا شد. در ۲۸ نوامبر ۱۹۹۱، اسقف نشین کلیسای حواری ارمنی به طور رسمی در اوکراین به ثبت رسید، که جوامع آن اکنون در لویو، کی یف، اودسا، خارکف، دونتسک، دنیپرو و همچنین در برخی از شهرهای کریمه فعالیت می کنند.

ارامنه در ۱۹ استان اوکراین پراکنده هستند،بر اساس آمار سال ۲۰۰۱ میلادی بیشترین تمرکز ارامنه در اوکراین در دونتسک می باشند (۱۵۷۰۰ نفر، ۰٫۳۳٪ از جمعیت، ۲٫۵ برابر از سال ۱۹۸۹ افزایش یافته است)، دومین منطقه بزرگ – در خارکف – ۱۱۱۰۰ نفر (از سال ۱۹۸۹ تا ۲ برابر افزایش یافته است). سومین منطقه بزرگ در استان دنیپروپتروفسک ۱۰۶۰۰ نفر، ۰۳٪ از جمعیت.

ترکیب جمعیتی ارامنه بر اساس آمار سال ۲۰۰۱ میلادی در سایر شهرها : ۶۶۰۰ نفر در لوهانسک،۷۴۰۰ نفر در اودسا،۴۵۰۰ نفر در خرسون،۴۹۰۰ نفر در کی یف،۶۴۰۰ نفر در استان زاپوریژیا،۴۳۰۰ نفر در استان میکولائیف،۲۶۰۰ نفر در پولتاوا و ۸۷۰۰ نفر در کریمه (افزایش ۳٫۶ برابر نسبت به سال ۱۹۸۹) ۰٫۲۳٪ از جمعیت کریمه و ۰٫۳٪ از جمعیت سواستوپول (شهر بندری واقع در کرانه دریای سیاه و جنوب غربی شبه‌جزیره کریمه) را تشکیل می دهند.

بر اساس اطلاعات سرشماری، حدود نیمی از ارامنه در اوکراین، به زبان مادری خود صحبت می کنند، بیش از ۴۳٪ – به زبان روسی و ۵٫۸٪ اوکراینی.

“آراگاتس” روزنامه انجمن ارامنه در کیف منتشر می شود و همچنین از سال ۲۰۱۱، “مجله هنری ارمنی-اوکراینی” به نام “نور-دار” «قرن جدید» در کیف منتشر می شود.


کلیسای گریگور لوساووریچ مقدس در شهر اودسا،اوکراین ساخته شده در سال ۱۹۹۵ میلادی

مرکز اسقف نشین ارمنی های،اوکراین در لویو واقع شده است. بر اساس داده های سال ۲۰۰۷، کلیسای حواری ارمنی در مناطق جمهوری خودمختار کریمه (۷ جامعه)، دونتسک (۲ جامعه) و اودسا (همچنین ۲ جامعه) گسترده ترین بوده است.

پانویس:

۱- روسِ کی‌یف نام دولتی قرون وسطایی اروپایی بود که در اواخر سدهٔ نهم میلادی تشکیل‌شد و پس از حمله مغولها میان سال‌های ۱۲۳۷ تا ۱۲۴۰ میلادی از میان رفت. این مملکت در منابع هم‌عصر خویش، از جمله در متن‌های اسلامی، همواره روس خوانده می‌شده‌است و عنوان روسِ کی‌یف مربوط به سدهٔ نوزدهم میلادی است که تاریخ‌نگاران موضوع روسیه برای اشاره به دولتی که پایتختش کی‌یف بوده این عنوان را بدان اطلاق نموده‌اند.

۲- در (۳۵ جلد کوچک و ۸۶ جلد بزرگ، ۱۲۱٬۲۴۰ مقاله، ۷۸۰۰ عکس، ۲۳۵ نقشه) که مابین سال‌های ۱۸۹۰–۱۹۰۶ در امپراتوری روسیه انتشار یافت. تکمیل دانشنامه با سرمایه‌گذاری مشترک لایپزیگ و سن پترزبورگ به سرانجام رسید. دانشنامه را دانشمندان تراز اول امپراتوری روسیه دمیتری مندلیف و ولادیمیر سولویف به مرحلهٔ تحریر رساندند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دانشنامه به چاپ مجدد رسید.

۳- وقایع نگار مشهور ارمنی قرن هفدهم

۴- تاریخ, علوم سیاسی، و کرسی مطالعات اوکراین در دانشگاه تورنتو

منابع:

Piotr Eberhardt. Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth Century Eastern Europe: History, Data and Analysis. — Routledge, 2015. — С. ۲۶۳٫

A. E. Redgate. The Armenians. — Blackwell, 2000. — P. 255—۲۵۶

V. Minorsky. Studies in Caucasian History. — Cambridge University Press. — ۱۹۵۳٫ — P. 106

Historical Dictionary of Ukraine. — Scarecrow Press, 2013. — С. ۱۲۳

Philip D. Curtin. Cross-Cultural Trade in World History. — Cambridge University Press, 1984. — С. ۱۸۶

Michael F. Hamm. Kiev: A Portrait, 1800-1917. — Princeton University Press, 1995. — С. ۶

Paul Robert Magocsi. A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. — University of Toronto Press, 2010. — С. ۱۸۲

●https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2053525334821600&id=100004924596253

●https://hoosk.ir/%d8%a7%d8%b1%d9%85%d9%86%db%8c-%d9%87%d8%a7%db%8c-%d8%a7%d9%88%da%a9%d8%b1%d8%a7%db%8c%d9%86/

Vartanian