24.Marzo. 2023 . Tabriz - Shahnaz Ave & Dash Maghazallar

روزی روزگاری تبریز.........(۳۰)
خیابان شهناز - والمان- داش ماغازالار
شهناز نام خیابانی در تبریز است که در سال ۱۳۲۹ ه.ش احداث شده است این خیابان بعد از انقلاب به خیابان "شریعتی" تغییر نام داد ولی اسم جدید مقبول مردم قرار نگرفت و مورداستفاده واقع نشد.......... خیابان شهناز از قدیمی‌ترین خیابان‌های شهر تبریز است و در مسیری شمال به جنوب احداث شده و با خیابان‌های بازار ( شاه بختی سابق) ، امام ( پهلوی سابق) هفده شهریور ( ۲۵ شهریور سابق) و آزادی (کمربندی ، سرلک سابق) برخورد دارد و چهارراهی که از تقاطع آن با خیابان پهلوی سابق ایجاد شده از همه مشهورتر بوده و چهارراه شهناز خوانده میشود . پررفت ‌و آمدترین بخش خیابان شهناز بخش جنوبی آن از چهار راه تا هفده شهریور است ،از اماکن عمومی و مراکز اداری و مدارس مهم موجود در بخش جنوبی شهناز می‌توان به دبیرستان پروین" توحید"، «دبستان شهید توانا (نمونه پروین)»، دبستان نور، هنرستان شهید بهشتی، اداره آموزش و پرورش ناحیه ۱ تبریز ،باشگاه ورزشی آرارات ، عمارت خليفه گری ارامنه آذربايجان ،کليسای مريم مقدس ، کليسای آدونتيست، کليسای عذرای توانا ، پاساژ ارک ، پاساژ ضرغامی ، « باشگاه زمرد نیروی انتظامی (کنسولگری سابق آمریکا)»، دانشکده پرستاری و مامایی (بیمارستان آمریکایی ‌های سابق)، و.. غیره اشاره کرد ، در سالهای دهه هفتاد خورشیدی توسط اداره شهرداری تبریز سالن سینما کریستال تبریز واقع در ابتدای خیابان شهناز مورد تخریب قرار گرفت و کاربری سینمای دیرینه ساخت کریستال به مرکز تجاری خدماتی تغییر یافت
درکوچه پس کوچه های خيابان شهناز تبريز ساختمان ها و بناهای ديرپای بسياری واقع شده است، يکی از قديمی ترين و زيباترين بناهای بهم پيوسته مغازه های سنگی شهناز ( داش ماغازالار ) میباشد که در آنجا نمايه اندرونی و بيرونی ساختمانها با سنگ های زينتی پوشانده شده و آنطور که میگویند ديرينگی عمارت مغازه های سنگی مربوط به دوران قاجار می باشد. داش ماغازلار از قدیم الایام یکی از معروفترین گذرها و مکانهای گردش عصرانه و گذران اوقاتِ فراغت ،دیدار دوستان و وعده گاه یاران بوده و علاوه بر پاتوق عده ای از مردم شهر بودن ،مرکزی برای ارائه اجناس بزّازی، آرایشی،خیاطی و بوتیک و غذاخوریها و رستورانهایی با کیفیت بالا به شمار میرفت و اکنون نیز چنین است.
قبل از احداث خیابان شهناز ،گذر "داش ماغاالار " راه ارتباطی و گذرگاه مردم محله لیلاوا و اهراب به خیابان پهلوی سابق و از آن طریق به میارمیار و خیابان فردوسی و بازار و مراکز شهری بود و خط ۱۱ اتوبوسرانی تبریز که در سال ۱۳۲۴ به کار افتاد و به نام خط لیلاوا مشهور بود از بازار شروع و از فردوسی و پهلوی سابق میگذشت و وارد گذر مغازه های سنگی میشد و سپس با گذشتن ازکوی مستشار و بارون آواک به محل قبرستان آقاعلی ( مکان فعلی دبیرستان دخترانه امام خمینی) میرسید و سپس تا آخر خیابان شهناز کنونی ادامه می یافت و ایستگاه آخرش در مقابل بیمارستان آمریکاییها (دانشکده پرستاری و خوابگاه فعلی ) قرار داشت......
علیرغم اینکه میدانیم دلیل نامگذاری این گذر و شهرتش به "داش مازالار" استفاده از نوعی سنگ معدنی آجری رنگ با فرمهای مشخص و مشابه در جدار ساختمانها و مغازه هاست که در معماری سنتی و قدیمی تبریز سابقه نداشت اما متاسفانه تاریخ دقیق احداث این مجموعه نفیس با سبک معماری خاص مشخص نیست با وجود آنکه گفته میشود مجموعه ی داش ماغازالار در سال۱۲۵۱ شمسی توسط شخصی به نام امامعلیزاده ساخته شده و نوع بکار گیری سنگها با مدل تیشه ای مربوط به معماری قفقاز و تفلیس میباشد که در دوران ناصرالدین شاه و رونق گیری رفت و آمد و بده بستان با روسیه و قفقاز در تبریز رواج یافت نشان به آن نشان که عین همین معماری نفیس در ساختمان مغازه های مجیدالملک در درب باغمیشه ( خیابان خاقانی نرسیده به قاری کورپوسی) هم وجود داشت که متاسفانه به همت مدیران دلسوز (!) در سال ۱۳۷۴ ویران شد.
دیگر گذر تاریخی مربوط به خیابان شهناز ،محله و کوچه تاریخی بارون آواک نام دارد، محله بارون آواک از دیرباز تا به امروز محل سکونت شهروندان تبریزی مسیحی شامل بر آشوریان و ارامنه بوده، در امتداد محله قدیمی بارون آواک، کوچه والمان واقع شده و در محدوده کوچه والمان نیز تعداد زیادی خانه ها و ابنیه های قدیمی قرار دارد. اما بدلیل پهن تر کردن کوچه های قدیمیِ متصل به خیابان شهناز در واپسین سالهای دهه هشتاد خورشیدی بسیاری از عمارتهای قدیمی بارون آواک و والمان زدوده و نابود شدند و از طرف دیگر در پی مسیرگشایی در کوچه بارون آواک تعداد زیادی از باغات وسیع و خانه های مسکونی قدمت دار بهمراه دیگر عمارتهای تاریخی از میان برداشته شده است و از آنهمه اکنون بنای بسیار قدیمی یک واحد سنگک پزی سنتی در محله بارون آواک همچنان پابرجا مانده است که به خاطر اجرای نقشه های اداره شهرداری تبریز مقررشده بزودی بنای قدیمی این نانوایی هم که ساخت آن مربوط به عهد قاجار می باشد از میان برداشته شود .
والمان هم یکی از کوچه‌های مشهور متصل به خیابان شهناز تبریز است که در محله لیلاوا واقع شده است. قبل از اینکه در سال ۱۳۲۹ شمسی، خیابان شهناز احداث شود، این کوچه گذرگاه عبوری اهالی بارون آواک و لیلاوابه طرف چرنداب، بازارچه ارک، میارمیار و بازار بوده است.
این کوچه را به نام یک دکتر و پزشک آمریکایی به اسم دکتر «ساموئل والمان» که ریش سفید و بزرگ آمریکاییان در تبریز بود، «کوچه والمان» می نامیدند. خانه و بیمارستان او در همین کوچه در حال حاضر اداره مخابرات و برخی خانه‌های مسکونی است. این شخص در سال ۱۹۰۵ میلادی به ایران آمد و علاوه بر شغل طبابت در تبریز به تبلیغ دین مسیح نیز پرداخت. دکتر والمان، خود کشیشی از فرقهٔ پروتستان آمریکا بود و در کنار مدیریت بیمارستان کوچک در تبریز در کلیسای انجیلی به عنوان مبشر دین مسیح فعالیت داشت. ساختمان بیمارستان خصوصی دکتر والمان بعداً به یک مدرسه ابتدایی به نام نور تبدیل شد که چسبیده به محوطهٔ باغ کلیسای پروتستان انجیلی بود که بعداً همین مدرسه در ضلع غربی کوچهٔ والمان نوسازی و به نام نور سیدالشهداء نامیده شد. در این کوچه باشگاه ورزشی جوانان ارامنه به نام آرارات تبریز نیز وجود دارد. در سراسر ضلع جنوبی این کوچه مدرسهٔ آمریکایی مموریال اسکول (مدرسه یادگار) در ایام قبل از انقلاب مشروطه احداث شده بود و پس از وضع قانون انحلال مدارس خارجی در زمان پهلوی اول، مدرسه مموریال اسکول به اداره کل فرهنگ آذربایجان واگذار شد و به نام دبیرستان دخترانه پروین و میدان ورزشی مموریال مشهور گشت. در حال حاضر بخشی از کوی والمان به کلیسای مسیحی انجیلی اختصاص دارد. این کلیسا در سال ۱۹۵۷ میلادی ساخته شده است. کلیسای قدیم انجیلیان در کوچهٔ میار میار بود که موقع احداث خیابان شهناز شمالی سابق تخریب شده و در حیاط آن سینما و هتل آسیا ساخته شد و آن کلیسای قدیمی به کوی والمان انتقال یافت. اکنون در قسمتی از محوطه شرقی کلیسا، ساختمان قدیمی مطب و منزل دکتر والمان وجود دارد. آسوری‌های مقیم تبریز در این کلیسا مراسم مذهبی خاصی را به زبان آسوری، انگلیسی یا فارسی برگزار می‌کنند.
لازم به توضیح است که در دوسال اخیر با تخریب بخشهای بزرگی از ساختمانهای اطراف کوچه والمان ،خیابان ارک جدید به جای کوچه والمان احداث و امتداد آن به محله و خیابان بارون آواک متصل شده است.
عکس : داش مازالار Hamid Mozafari Univercity of Tabriz https://www.facebook.com/groups/1434505280142568/permalink/2533124270280658/ https://images.app.goo.gl/dTU43RAn8iqT3t1q7

Vartanian